دکترین دفاعی ج.ا.ایران؛ از توسعه صنایع تا آمادگی برای جنگ نامتقا

در نظام کنونی حفظ و دفاع از امنیت ملی از پررنگ ترین مسایل فرا روی تمامی کشورهای مختلف بدل شده است و در این میان هر کشور با توجه به توانایی های جنگ افزاری، نیروی انسانی، توان اقتصادی، ویژگی های ژئوپلتیک و مولفه های فرهنگی به تدوین و به کارگیری سبک ویژه ای از دکترین امنیت ملی در حوزه دفاعی می پردازد.

قدرت نرم

دکترین دفاعی هر ملتی را می توان به نوعی بیانگر هویت هر کشور و مردم آن دانست. به عنوان مثال، دکترین دفاعی امریکا که بر جنگ موج سومی تکنولوژیک، حمله پیشگیرانه و استراتژی ماشین به جای نفر تاکید می ورزد، کشوری را معرفی می کند که دارای برتری تکنولوژیک نسبت به سایر کشورها و اقتصاد توانا است. همچنین، می توان به استراتژی دفاعی روسیه اشار کرد که بر دکترین ضربه دوم و زمین سوخته تکیه می کند. بر خلاف دیدگاه امریکایی که تمایل دارد جنگ را در بیرون مرزهایش شروع و با حداقل تلفات انسانی خودی خاتمه دهد، تز روسی بر سبک ویژه ای از جنگ متکی است که در آن روسیه به دلیل وسعت پهناور و نیروی انسانی فراوان بر تحمل ضربه اول از سوی دشمن فرضی، کشاندن دشمن به اعماق سرزمین وسیع، فرسوده نمودن آن با جنگ های فرسایشی و سپس وارد آوردن ضربه تعیین کننده دوم متکی است.ساختار دفاعی و الگوی تسلیحاتی ایران نیز قبل از انقلاب اسلامی بر مبنای توازن دو قدرت شرق و غرب بود. در آن هنگام ایران را به عنوان عنصر عمل‌کننده‌ی غرب و برای جلوگیری از حضور نظامی شرق یا پیش‌گیری از آن ساماندهی کرده بودند. بنابراین صنایع دفاعی بر وابستگی و مونتاژ تجهیزات مورد نیاز استوار بود. آن هنگام همه‌ی طرح‌ریزی‌های دفاعی در حوزه‌ی تولید ابزار نظامی و دفاعی ایران را طراحان و مستشاران آمریکایی تهیه می‌کردند. بر اساس آمار اعلام‌شده، تا قبل از انقلاب ۴۰ هزار مستشار در ایران حضور داشتند و پیش‌بینی کرده بودند که تا سال ۱۳۶۰ این تعداد به ۶۰ هزار نفر برسد.ادامه….

ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با پشت سر نهادن یک هشت سال جنگ تحمیلی در حالی که همچنان از سوی نیروهای فرامنطقه ای و منطقه ای تهدید می شود، استراتژی دفاعی خاصی را برای دفاع از خود سامان دهی کرده است. یکی از محورهای اصلی استراتژی جدید حرکت صنایع دفاعی کشوربه سمت خوداتکایی، خودکفایی در عرصه‌ی نظامی و دفاعی بود. در همین راستا، جمهوری اسلامی ایران در طول مدت حیات خود علی‌رغم تحریم‌ها و تهدیدات نظام سلطه، پیشرفت‌های چشم‌گیری در زمینه‌ی صنایع دفاعی داشته است. این امر علاوه ‌بر شکوفایی توانمندی‌های بومی، موجب بازدارندگی گسترده‌ای برای کشور شده است.

با توجه به مقدمه ذکر شده در ادامه تلاش خواهد شد تا دکترین دفاعی جمهوری اسلامی ایران تبیین گردد.

دکترین دفاعی ج.ا.ایران

دکترین دفاعی کشورمان مبتنی بر در پیش گرفتن “استراتژی تهدید در مقابل تهدید” است. در همین راستا، ج.ا.ایران با توجه به تجربیات خود از فردای پیروزی انقلاب اسلامی و به ویژه تجربه هشت سال جنگ تحمیلی، به جای آنکه همه توان خود صرف افزایش توان نظامی کلاسیک و ایجاد عمق دفاعی بیشتر نماید، با تغییر تاکتیک به جای افزایش تلاش در جهت افزایش ظرفیت های متعارف دفاعی، من جمله ایجاد نیروی هوایی مدرن و کارآمد، سیستم جامع هشدار دهنده رادار و تدارک دفاع ضد موشکی و همچنین نیروی دریایی کلاسیک مدرن، نقاط ضعف حریف را در منطقه و جهان شناسایی و تمام پتاسیل خود را معطوف نابودی این نقاط ضعف قرار داده است. بر مبنای این دکترین نظامی، جمهوری اسلامی ایران در کنار نبردهای کلاسیک زمینی، هوایی و دریایی، به ابزار و شیوه های جنگ نامتقارن با ارتش های کلاسیک مدرن رو کرده و نقاط آسیب پذیر حریف را در تیررس خود قرا داده است. تلاش ایران برای ساخت ناوشکن در کنار تلاش برای تدارک ناوگان قایق های فوق تندرو موشک انداز در خلیج فارس می توان در چهارچوب همین دکترین تبیین کرد.

محورهای دکترین دفاعی کشور

علاوه بر محور توسعه صنایع دفاعی کشور، به عنوان یکی از اصول محوری دکترین دفاعی کشور، در اینجا به سه محور دیگر از محورهای این دکترین به طور مختصر پرداخته می شود.

محور نخست، تحمل ضربه اول: بر مبنای تجارب جنگ ۸ساله ایران به پراکنده ساختن منابع اصلی دفاعی خویش با توجه به گستره پهناور کشور پرداخته است تا امکان از بین رفتن تمام ظرفیت های دفاعی با یک حمله از میان رود. در بخش جنگ افزار سازی مشاهده می شود تاسیسات تانک سازی در لرستان، صنایع الکترونیک در شیراز، صنایع موشکی در تهران و صنایع هواپیمایی در اصفهان مستقر شده اند و یا در مورد صنایع هسته ای کارخانه آب سنگین در اراک، تاسیسات غنی سازی در نطنز و راکتور هسته ای در بوشهر طراحی و اجرا شده اند. این چنین مشخص می شود هیچ دشمنی در ضربه اول نمی تواند تمام توان دفاعی ایران برای ضربه دوم متقابل را از کشور سلب کند و بدین سان نوعی توازن وحشت بر مبنای ظرفیت حمله متقابل ایران شکل می گیرد.

محور دوم، ضربه متقابل موشکی: با دستیابی ایران به موشک های با برد بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر در واقع هر نقطه ای از خاورمیانه در تیررس موشک های ایران قرار دارند. از این رو، هر متجاوز فرامنطقه ای و منطقه ای یقین می یابد از مکافات تجاوز خود در امان نخواهد بود. اما نکته ای که نباید در این میان مغفول ماند تاثیر روانی ضربه دوم موشکی در مقابل تاثیر نظامی آن است.

در همین راستا، مرکز مطالعات راهبردی و بین‌الملل آمریکا(CSIS) طی گزارشی که درباره ایران به قلم « آنتونی کوردزمن»، ریاست این مرکز منتشر کرده، اذعان داشته است که ایران با فاصله گرفتن از طرح‌ها و مساعدت خارجی، توانسته موشک‌های با برد بیشتر و ماهواره‌برهای قوی‌تر تولید کند.

همچنین، در ادامه روند پیشرفت توانایی های نظامی جمهوری اسلامی ایران در دوران تحریم، نسل چهارم موشک ” فاتح – ۱۱۰″ در چارچوب نوآوری و ارتقاء توان افزایش دقت اصابت موشک‌های “زمین به زمین” به اهداف تعیین شده با قابلیت نقطه‌زنی با برد بیش از ۳۰۰ کیلومتر، با موفقیت آزمایش شد.

محور سوم، دیپلماسی دفاعی: فعال‌سازی دیپلماسی دفاعی گامی مؤثر در تولید و زایش بیش از پیش قدرت ملی می باشد. گستره‌ی این برنامه از کشورهای همسایه تا شرق دور و از جنوب تا شمال آفریقا و آن سوی اقیانوس اطلس یعنی آمریکای لاتین را شامل می‌شود؛ البته با اولویت‌بندی و افزایش حداکثری مناسبات دفاعی با کشورهای همسایه، کشورهای مسلمان و کشورهای مستقل و آزاد دارای فناوری پیشرفته.

بر مبنای این محور توسعه‌ی تعاملات و همکاری دفاعی به عنوان یک ابزار مهم قدرت ملی، منجر به تحقق صلح، امنیت و شکوفایی اقتصادی نه‌تنها برای ایران، که برای کل منطقه و جهان است. ضمن این‌که این همکاری در سطح منطقه باید برای ایجاد امنیت، ثبات پایدار و اعتماد متقابل شکل بگیرد. لذا چون ایجاد امنیت و ثبات پایدار همه‌جانبه تنها از طریق مشارکت کشورهای منطقه امکان‌پذیر است، پس تحقق آن قطعاً در کاهش نیروهای بیگانه و تسریع خروج آن‌ها از منطقه مؤثر است.

به طور کلی، دیپلماسی نقش مهمی در فرصت‌سازی برای روابط خارجی ایفا می‌کند. پیوند فعالیت‌های دفاعی و نظامی با فعالیت‌های دیپلماتیک می‌تواند یک ابزار به‌هم‌پیوسته و عظیم قدرت ملی را به نمایش بگذارد.

سلاح هسته ای در دکترین دفاعی کشور

با پیدایش شیوه های نوین تهدیدات نامتقارن، جایگاه تسلیحات اتمی به عنوان تسلیحات «دست بالا» در چانه زنی ها و تعاملات بین المللی تضعیف گردیده و مطالعه نقاط آسیب پذیر دارندگان سلاح های هسته ای در مطمع نظر دشمنان آنها قرار گرفته است. همچنین، روند فروپاشی بزرگترین قدرت هسته ای جهان (اتحاد جماهیر شوروی) در سال ۱۹۹۰ نشان از ناکفایتی زرادخانه های اتمی در صیانت از امنیت ملی و حتی تمامیت ارضی کشورهای دارنده این گونه تسلیحات می کند.

در همین راستا، ایالات متحده امریکا نیز در سیاست جدید دفاعی خود برنامه هسته ای اش را پر هزینه یافته و با انعقاد پیمان استارت جدید با روسیه گام در جهت کاهش این هزینه ها برداشته است. در این راستا، پنتاگون تخمین می زند نیروی دریایی آمریکا باید ۳۵۰ میلیارد دلار برای ساخت و عملیاتی کردن ناوگان جدید که مرکب از ۱۲ زیردریایی هسته ای تا سال ۲۰۳۰ باشد هزینه کند، به همین خاطر دولت اوباما برای کاهش این هزینه ها، با توجه به کسری بودجه خود و بحران مالی که امریکا با آن مواجه است، تلاش های خود را که از جمله آنها کاهش تعداد تسلیحات اتمی اش طی پیمان استارت جدید می باشد، را آغاز کرده است.

همچنین، در چارچوب دکترین دفاعی کشورمان سردار وحیدی، وزیر دفاع، طی مصاحبه ای بیان داشت: سلاح هسته‌ای در دکترین دفاعی ما هیچ جایگاهی ندارد، چون براساس فرهنگ اسلامی ـ ایرانی و بر پایه شعائر و آموزه‌های دینی، و فتوای آیت الله خامنه ای، مقام معظم رهبری، کاربرد هر نوع سلاح نامتعارف و کشتار جمعی را حرام و ممنوع می‌دانیم. به همین دلیل، در ساختار و سازمان دفاعی کشور، به بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌های نرم و سخت و بهره‌گیری عادلانه از منابع ملی برای ایجاد و حراست از ایرانی اسلامی و توسعه‌یافته و برای استقرار حکومت اسلامی بر پایه حق، عدالت و امنیت، توجه شده است.

با عنایت به این ملاحظات است که در دکترین دفاعی اعلامی جمهوری اسلامی «‌تولید، نگهداری و کاربرد سلاح های اتمی » مجاز نبوده و طبق «فرمان حکومتی فرمانده معظم کل قوا» حرام تلقی می گردد. به طوری که در ۳۳ سال گذشته ایران همواره سعی داشته از خود چهره ای ضد اشاعه تسلیحاتی به نمایش بگذارد و در محافل بین المللی با گروه های حامی خلع سلاح همگام بوده است. در راستای این سیاست جمهوری اسلامی ایران کنفرانس بین‌المللی خلع سلاح و عدم اشاعه تحت عنوان «انرژی هسته‌ای برای همه، سلاح اتمی برای هیچ کس» در روزهای ۲۸ و ۲۹ فروردین ماه ۱۳۸۹ در تهران برگزار کرد. همچنین، همیشه در سیاست هسته ای خود را صلح آمیز خوانده و هدف برنامه هسته ای اش را دستیابی و بهره مندی از تکنولوژی هسته ای برای مصارف صلح آمیز به عنوان یکی از حقوق هر کشور مستقلی اعلام داشته است.

سخن پایانی

علی رغم فشارها و محدودیت هایی که کشورهای غربی از فردای پیروزی انقلاب اسلامی بر کشورمان وارد ساختند، از جمله هشت سال جنگ تحمیلی و تحریم های یک جانبه و چندجانبه کشورها، توان دفاعی کشورمان از توسعه قابل ملاحظه ای برخوردار شده است که امروز جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای شناخته می شود، و توانایی دفاع از خود در مقابل هر گونه تهدید بین المللی برخوردار می باشد. در همین راستا، هفته نامه تایم در یکی از گزارش های خود می نویسد: «در سال های اخیر، دولت ایران یک دکترین بازدارنده سختی در مقابل حمله احتمالی آمریکا و یا اسرائیل طراحی کرده است و اصلاً بحث اینکه حمله آمریکا یا اسرائیل چقدر محدود باشد نیست؛ واکنش ایران کوبنده است که هم به اسرائیل ضربه می زند و هم به آمریکا.» تایم در ادامه این گزارش خود می نویسد: « این ایران خواهد بود که محدوده جنگ و واکنش اش با اسرائیل را نشان می دهد، ایران از عراق صدام قوی تر است و می تواند در اقصی نقاط جهان به آمریکا واکنش نشان دهد؛ عراق، افغانستان، لبنان، غزه، کرانه باختری، حاشیه خلیج فارس و دریای خزر. حتی اگر اسرائیل نیز به ایران حمله کند، به نیروهای آمریکایی نیز فشار خواهد آمد.»